Η Ροσάνα Ροσάντα, κομμάτι της ιστορίας του ιταλικού κομμουνιστικού κινήματος
Τώρα που πέθανε η Ροσάνα Ροσάντα, όλοι την κλαίνε. Την κλαίνε άπασες οι αποχρώσεις της πάλαι ποτέ ιταλικής (και ευρωπαϊκής) αριστεράς, την κλαίει το Δημοκρατικό Κόμμα, αυτή η τερατώδης μετάλλαξη του Ιταλικού Κ.Κ., ακόμη κι ο Μπερλουσκόνι στενοχωρήθηκε. Μοναδική εξαίρεση –τιμητική για την Ροσάντα– ήταν η εφημερίδα της Φίατ, η πρώην αριστερή, υποτίθεται, La Reppublica που, με τον γνωστό εύσχημο τρόπο της, έχυσε για μια ακόμη φορά το δηλητήριό της.
Η Ροσάνα Ροσάντα είχε μια σπουδαία πορεία στα 96 χρόνια που έζησε. Πάνω απ’ όλα, η ζωή και το όνομά της συνδέθηκαν με την εφημερίδα Il Manifesto, που ως υπέρτιτλο γράφει –μέχρι και σήμερα– «καθημερινή κομμουνιστική εφημερίδα». Μια εφημερίδα από την οποία πήρε διαζύγιο το 2012 με ένα κείμενο στο οποίο έγραφε πάνω-κάτω ότι «εμείς, που δεν θέλουμε να γίνουμε βουλευτές, θέλουμε μια Ευρώπη που θα χαμηλώσει το κεφάλι των χρηματιστικών ελίτ». Επέμενε να αυτοχαρακτηρίζεται κομμουνίστρια και να συγκρούεται με τους υποστηρικτές του Νέγκρι, που είχαν πια το πάνω χέρι στην εφημερίδα της, με γραμμή… κριτικής υποστήριξης της «ελεύθερης αγοράς».
Με αυτό το «πείσμα» της Ροσάντα διαφωνούσε η μεγάλη πλειοψηφία των εναπομεινάντων σε αυτό που αποκαλείται ιταλική αριστερά… Χαρακτηριστικά φέτος το Il Manifesto πρόβαλλε στο πρωτοσέλιδό του μια διακήρυξη προσωπικοτήτων που κινούνταν στον αντίποδα όσων πρέσβευε η συνιδρύτριά του: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι απλώς μια κοινή αγορά με ενιαίο νόμισμα. Είναι πάνω απ’ όλα μια πολιτική κοινότητα που μοιράζεται θεμελιώδεις πολιτικές αξίες: την ισότητα, την αξιοπρέπεια του ατόμου, την ειρήνη, την αλληλεγγύη, το δικαίωμα στην ελευθερία και τα κοινωνικά δικαιώματα που αναγνωρίζονται σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες»…
Η Ροσάνα Ροσάντα ανάμεσα στον Λουίτζι Πιντόρ και τον Λούτσιο Μάγκρι, με τους οποίους ίδρυσε το Il Manifesto, αρχικά ως μηνιαία επιθεώρηση (1969) κι αργότερα (1971) ως καθημερινή εφημερίδα. Και οι τρεις τους διαγράφτηκαν από το Ιταλικό Κ.Κ. το 1969 και ακολούθησαν κοινή πορεία επί μία δεκαπενταετία
Η εκλεκτή της ηγεσίας, που κατέληξε «μαύρο πρόβατο»
Η Ροσάντα γεννήθηκε το 1924 σε μια πλούσια οικογένεια της τότε ιταλικής Ίστρια (σήμερα ανήκει στην Κροατία), που όμως καταστράφηκε από την κρίση στα τέλη της ίδιας δεκαετίας. Σπούδασε στο Μιλάνο κοντά στον φιλόσοφο Αντόνιο Μπάνφι, ο οποίος είχε εξελιχθεί σε μαρξιστή (δίχως όμως να υιοθετήσει τον κυρίαρχο τότε ντετερμινισμό), και επηρεάστηκε καθοριστικά από αυτόν. Μπήκε στην αντιφασιστική Αντίσταση σε πολύ νεαρή ηλικία, με το ψευδώνυμο Μιράντα, κι αμέσως μετά τον πόλεμο εντάχθηκε στο Ιταλικό Κ.Κ.
Έζησε όλες τις αντιφάσεις του ιταλικού κομμουνιστικού κινήματος. Ο ίδιος ο Τολιάτι την επέλεξε ως υπεύθυνη του Μορφωτικού Τμήματος του ΙΚΚ. Λίγο αργότερα στο Μιλάνο, μαζί με τον σχεδόν συνομήλικό της Αρμάντο Κοσούτα, εκτόπισε την παλιά κομματική ηγεσία, η οποία ήταν ασύμβατη με το «νέο κόμμα» που έχτιζε μεταπολεμικά ο Τολιάτι. Έπειτα συνδέθηκε με τον Πιέτρο Ινγκράο, όταν αυτός αναδείχθηκε ως εκφραστής μιας εσωτερικής αριστερής αντιπολίτευσης. Το 1963 εκλέχθηκε βουλευτίνα του ΙΚΚ.
Τα κομματικά της προβλήματα ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν άρχισε να εκφράζεται υπέρ της νεολαιίστικης εξέγερσης και του ριζοσπαστικού κινήματος που δεν καθοδηγούνταν από το ΙΚΚ. Η αντίθεση κορυφώθηκε το 1968, μετά τη σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία. Στο 12ο Συνέδριο του ΙΚΚ η Ροσάντα ξεκίνησε την τοποθέτησή της χωρίς μισόλογα: «Βρισκόμαστε εδώ ενώ ο στρατός μιας χώρας που αυτοαποκαλείται σοσιαλιστική έχει προχωρήσει στην κατοχή μιας άλλης σοσιαλιστικής χώρας». Τίτλοι τέλους για μια σχέση 25 χρόνων: με το πέρας των εργασιών του Συνεδρίου, η κομματική ηγεσία (περιλαμβανομένου του μέντορά της Ινγκράο) ανακοίνωσε ότι η Ροσάντα και όσοι συμφωνούσαν μαζί της «έθεσαν εαυτόν εκτός»…
Οι δεκαετίες των ελπίδων και των διαψεύσεων
Έκτοτε η Ροσάντα αφιερώθηκε, μαζί με τους Λουίτζι Πιντόρ, Λούτσιο Μάγκρι κ.ά., στην προσπάθεια του Il Manifesto. Εκείνα τα χρόνια γνώρισε και ερωτεύτηκε τον Κ.Σ. Κάρολ, έναν πολωνικής καταγωγής «αιρετικό» κομμουνιστή που, αφού πολέμησε τους ναζί με τον Κόκκινο Στρατό, μεταπολεμικά κατέφυγε στη Γαλλία, και κατέληξε στην Ιταλία: ο Κάρολ είχε βρει στη Ροσάντα μια παθιασμένη γυναίκα και ομοϊδεάτισσα, με θετική γνώμη για την Κίνα του Μάο και τις αντιαποικιακές και νεολαιίστικες εξεγέρσεις, αλλά επικριτική τόσο στον σταλινισμό όσο και στη μετασταλινική ΕΣΣΔ.
Η Ροσάνα Ροσάντα εξακολούθησε να προκαλεί το ΙΚΚ όταν, στο αποκορύφωμα της βίαιης δράσης των Ερυθρών Ταξιαρχιών, αναγνώρισε σε αυτές «μια οργάνωση που έχει θέση στο οικογενειακό άλμπουμ» της ιταλικής αριστεράς. Μια άποψη εν μέρει ανταποκρινόμενη στην πραγματικότητα, αλλά ταυτόχρονα μάλλον απλοϊκή… Ακολούθησε μια αποτυχημένη απόπειρα αυτόνομης εκλογικής καθόδου του Il Manifesto (0,7% στις εκλογές του 1972). Από το 1974 κι έπειτα, οι Ροσάντα, Πιντόρ, Μάγκρι κ.ά. συμμετείχαν στη δημιουργία και δράση του PdUP (Κόμμα Προλεταριακής Ενότητας – Για τον Κομμουνισμό).
Η απορρόφηση του PdUP από το ΙΚΚ το 1983-84 ήταν η στιγμή που χώρισαν οι πολιτικοί δρόμοι της Ροσάντα με παλιούς συντρόφους της, όπως ο Μάγκρι. Δεν τον ακολούθησε ούτε στην επιστροφή του στο ΙΚΚ ούτε, μετέπειτα, στην Κομμουνιστική Επανίδρυση. Διατήρησε όμως προσωπικές σχέσεις μαζί του, και το 2011, όταν ο Μάγκρι επέλεξε να αυτοκτονήσει σε κλινική της Ελβετίας, ήταν αυτή που τον συνόδευσε. Τον επόμενο χρόνο ακολούθησε το πολιτικό διαζύγιό της με ένα Il Manifesto που έγερνε όλο και πιο δεξιά. Αλλά –παρά τα σοβαρά προβλήματα υγείας– η Ροσάντα παρέμεινε πολιτικά και κοινωνικά δραστήρια ως το τέλος σχεδόν της ζωής της.
Ποτέ δεν πέρασε στην απέναντι πλευρά
Η ζωή της Ροσάνα Ροσάντα ήταν συνυφασμένη με τις περιπέτειες του ιταλικού κομμουνιστικού κινήματος. Σημαδεύτηκε από πολιτικά διαζύγια και από ψευδαισθήσεις που δεν άντεξαν στο χρόνο. Ταυτόχρονα όμως η Ροσάντα ποτέ δεν πέρασε στην απέναντι πλευρά, όπως έκαναν παλιότεροι σύντροφοί της. Ούτε καν στην Κομμουνιστική Επανίδρυση δεν μπήκε, αν και διαφωνούσε με τη διαρκώς δεξιότερη μετάλλαξη του ΙΚΚ που προωθούσαν ο Οκέτο και οι διάδοχοί του. Και φυσικά δεν ήθελε να έχει καμία σχέση με τα εκτρωματικά αποτελέσματα της μετάλλαξης, δηλαδή το Δημοκρατικό Κόμμα και τα δεκανίκια του. Η άποψή της συμπυκνωνόταν στη φράση «ο κομμουνισμός έκανε λάθη, αλλά δεν είναι λάθος».
Η Ροσάνα Ροσάντα ανήκει πια στην ιστορία της ιταλικής αριστεράς, στην εξέλιξη της οποίας και η ίδια έπαιξε ρόλο. Η σκέψη και η δράση της είχε θετικές πτυχές, αν και δεν κατάφερε να χαράξει μια ριζικά διαφορετική πορεία και να αποτρέψει την απαξίωση οραμάτων που κίνησαν εκατομμύρια Ιταλών επί γενιές. Οι αποτυχίες πολλών ανθρώπ ων καλής θέλησης, όπως η Ροσάντα, συνέβαλαν στη σημερινή θλιβερή κατάσταση ανυπαρξίας, σχεδόν, της κάποτε ισχυρής και ζωηρής ιταλικής αριστεράς. Έχει όμως την εκτίμησή μας επειδή η πορεία της ήταν ανιδιοτελής και ειλικρινής, ακόμη και μέσα στα λάθη της.
M.A.
Πηγή: Εφ. «Δρόμος της Αριστεράς»
