Η φιλοσοφική και πολιτική αρχή της «καθολικής» ελευθερίας του Αντόνιο Γκράμσι και η προσπάθεια υλοποίησής της στην κομματική λειτουργία, στην κοινωνία και στο πολιτικό σύστημα,
ως θεμελιώδης αξία προς τον σοσιαλισμό, πρέπει να είναι η πρωταρχική πυξίδα της σύγχρονης ευρωπαϊκής και παγκόσμιας Αριστεράς στις πολύπλοκες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης.
Ο μεγάλος Ιταλός στοχαστής και επαναστάτης, που συμπύκνωνε ιδανικά το πρότυπο του καθολικού ανθρώπου, έθεσε ιδιοφυώς το μέγα ζήτημα της κριτικής σκέψης και της αυτονομίας της κομματικής συνείδησης των μελών, ως αυτοτελών ελεύθερων πολιτών, από την κομματική ηγεσία και τις επιλογές της.
Ταυτόχρονα έφερε στο προσκήνιο ως κεντρική πολιτική επιλογή τον πολιτισμό, τον οποίο ενέταξε στη στρατηγική της ηθικοπολιτικής ηγεμονίας, τόσο στους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς όσο και στους θεσμούς παραγωγής και οικονομίας όπου δραστηριοποιούνταν οι εργαζόμενοι, με έναν πρωτότυπο τρόπο, που είναι μείζον ζήτημα η «ανάγνωσή» του σε βάθος και η συμπλήρωση ή τροποποίησή του στον μεταμοντέρνο καπιταλισμό όπου κυριαρούν η εικόνα και το φτηνό θέαμα των μέσων μαζικής ενημέρωσης και του Διαδικτύου, με τον υλικό, συμβολικό και φαντασιακό καταναλωτισμό ως δήθεν ευημερία και αυτάρκεια ενώ αντίθετα είναι ο πλήρης ηθικοπνευματικός και πολιτικός εξανδραποδισμός του ανθρώπου.
Ο Γκράμσι δημιούργησε ένα κόμμα διευρυμένης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, το οποίο προώθησε τα εργοστασιακά συμβούλια, που ήταν στο όριο μεταξύ αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και άμεσης δημοκρατίας αλλά δεν έγιναν ποτέ θεσμοί άμεσης δημοκρατίας των εργαζομένων, των αγροτών, των μικρομεσαίων κ.λπ. σε μία πλειοψηφική κοινωνική ταξική συμμαχία και ηττήθηκαν. Εθεσε ακόμα το καίριο ζήτημα της σύνδεσης του μαρξισμού με ριζοσπαστικές πλευρές του Καντ για να δημιουργήσει οντολογία και να ανοίξει δρόμο σε μία ευρύτερη διασύνδεση ηθικής και πολιτικής ελευθερίας που ο Μαρξ δεν είχε προλάβει να επεξεργαστεί.
Η Αριστερά στην Ευρώπη δεν άγγιξε μέχρι σήμερα αυτήν την καίρια πλευρά της γκραμσιανής σκέψης. Κατόρθωσε επίσης στις σκληρές συνθήκες του ανερχόμενου ιταλικού φασισμού και του σταλινισμού να δημιουργήσει ένα ξεχωριστό πολιτικό υπόδειγμα, εξαιρετικά παρεμβατικό από τη βάση, με σεβασμό της αυτονομίας του ανθρώπινου προσώπου, που το ονόμασε εργατική δημοκρατία, σε αντίθεση με τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό του Λένιν και τον εκφυλισμό σε σταλινισμό αργότερα, δηλαδή σε οργάνωση σκληρής κρατικής καπιταλιστικής ιεραρχίας εργοστασιακού τύπου.
Ο πολιτισμός με την έννοια των οικουμενικών αξιών (ελευθερία, δικαιοσύνη, ισότητα, αδερφοσύνη, φιλία, ειρήνη, αγάπη κ.λπ.) προωθήθηκε σε κάθε πτυχή της κομματικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής ως η πεμπτουσία ενός άλλου τρόπου ζωής και ενός μοντέλου ανθρώπου που έπρεπε να καλλιεργηθεί συστηματικά και σε βάθος.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, ως το μεγαλύτερο κόμμα της ευρωπαϊκής ριζοσπαστικής και οικολογικής Αριστεράς, πρέπει να διαβάσει κριτικά τη σκέψη του μεγάλου διανοητή, να αντλήσει έμπνευση και ιδέες από το έργο του και να το προσαρμόσει στις νέες συνθήκες ή να επινοήσει εξαρχής πρωτότυπα εγχειρήματα.
Η Ιστορία όμως δεν προχωρά με ευθείες γραμμές, ούτε καν με τεθλασμένες πολλές φορές, διότι η δυναμική της πολιτικής πράξης εμπεριέχει το απροσδόκητο και το ακατανόητο το οποίο ξεπηδά αναπάντεχα από τις ρωγμές ή τις ρήξεις που επιφέρουν τα μεγάλα κινήματα ιδεών που στοχεύουν στις ανατροπές. Για να συλληφθεί από ένα πολιτικό υποκείμενο το ακατανόητο και το αναπάντεχο χρειάζεται στρατηγική σύνθετη, στη βάση φιλοσοφικών αναλύσεων με κριτήριο την ταξικότητα, που θα έχει δυναμική μεγάλων προβλέψεων της πολιτικής πράξης.
Το μέγα θέμα της άμεσης δημοκρατίας, που δεν υλοποίησε ο Γκράμσι, το πραγμάτωσε με τον δικό του εμπειρικό τρόπο το ΕΑΜ από την Κρήτη έως τη Θράκη, χωρίς να διαθέτει πολιτικούς φιλοσόφους και επιστήμονες μεγάλου βεληνεκούς, κόντρα στον γερμανικό ναζισμό κατοχής, στους συνεργάτες δωσίλογους, στους ταγματασφαλίτες, στους Αγγλους και στην ηγεσία του ΚΚΕ, που όντας σταλινική δεν ήθελε τον θεσμό της λαϊκής αυτοδιοίκησης, ο οποίος ήταν σχεδιασμός της οικονομίας, της παραγωγής και της πολιτικής από τα κάτω με ανακλητότητα των αντιπροσώπων, όπως και ο θεσμός της λαϊκής δικαιοσύνης.
Δημιούργησε ένα μοναδικό δίκτυο πολιτισμού σε κάθε χωριό σχεδόν, με θέατρο, κινητές βιβλιοθήκες, κ.λπ. και ένα υποδειγματικό δημόσιο σύστημα Υγείας σε συνθήκες φασιστικής κατοχής, το οποίο δεν έχει μελετηθεί ακόμα. Το ΕΑΜ υλοποίησε ενεργητικά τις μορφές άμεσης δημοκρατίας σε συνάρθρωση με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, πριν δημιουργηθεί η στρατηγική του δημοκρατικού δρόμου για τον σοσιαλισμό.
Η ελληνική και η ευρωπαϊκή Αριστερά δεν έχουν μελετήσει σε βάθος το ΕΑΜ, θεωρούν πως είναι κυρίως μία στρατιωτική ηρωική εποποιία με βάση τον ΕΛΑΣ. Το ΕΑΜ, για να κατορθώσει να συσπειρώσει τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού σε κάθε μορφή αντίστασης και πολιτισμικής δημιουργίας, εδράστηκε στην αρχή της καθολικής ελευθερίας, χωρίς φυσικά να γνωρίζει Γκράμσι. Εκανε τις απελευθερωτικές οικουμενικές αξίες, με δεσπόζουσα την πολιτική ελευθερία της άμεσης δημοκρατίας να χορεύει στα κύτταρα του κάθε πολίτη ως δική του παράσταση ζωής.
Αν θέλει λοιπόν ο ΣΥΡΙΖΑ σύγχρονο οργανωτικό μοντέλο που να υπερνικά καθημερινά την πινοσετική, νεοφιλελεύθερη, μεταμοντέρνα Δεξιά τού «νόμος και τάξη», υπάρχει το δημιουργικό σπέρμα του ΕΑΜ. Θα τολμήσει να το διαβάσει και να το χρησιμοποιήσει; Οι παλινωδίες για Κεντροαριστερά είναι πρόβες ήττας. Ο κόσμος θέλει μία αριστερή, οικολογική, ριζοσπαστική συμμετοχική υπέρβαση καθολικής ελευθερίας με άμεση δημοκρατία στην οποία χωρούν και οι κεντρώοι. Πλατείες οικουμενικών αξιών και οραματισμών για τη συλλογική ανθρώπινη ευτυχία με πολιτικούς όρους.
Η καθολική ελευθερία και η αυτονομία του ανθρώπινου προσώπου, στον αστερισμό της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, της τεχνητής νοημοσύνης και των έξυπνων μηχανών με συνείδηση, σεξουαλικότητα και συναίσθημα αλλά με ασαφή ηθικοπολιτικά όρια, που εγκυμονούν έναν τρομακτικό ολοκληρωτισμό, μηχανές που θα αντικαταστήσουν σύντομα κομβικά επαγγέλματα σε κοινωνικούς, δημοσιογραφικούς, παραγωγικούς και μηχανισμούς καταστολής, δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος της δημόσιας σφαίρας και του ευρύτερου πολιτικού συστήματος, είναι οι μόνες δικλίδες ουσιαστικής δημοκρατίας που πρέπει να καλλιεργηθεί συστηματικά και να υλοποιηθεί τώρα. Η επιλογή αυτή θα είναι απάντηση στο μεταναστευτικό αλλά εν μέρει και στον τουρκικό επεκτατισμό με τη συναφή ενδυνάμωση του ερευνητικού τομέα, ο οποίος πρέπει να υπερβεί το 3% του κρατικού προϋπολογισμού.
Πηγή: Εφ. «Εφ.Συν»
