Γιάννης Σιώτος*
Αργά ‘η αργότερα ο κορονοϊός θα ηττηθεί. Τότε, με την ασφάλεια που προσφέρει η αλαζονεία του νικητή, θα μπορέσουμε να μετρήσουμε τους κερδισμένους και τους χαμένους, να αναδείξουμε ήρωες και ενόχους και κυρίως να αποτιμήσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι ηγέτες του 21ου αιώνα αντιλαμβάνονται τη δημοκρατία.
Ολες οι μέχρι στιγμής ενδείξεις όμως κατατείνουν ότι όταν η πανδημία θα είναι παρελθόν, η φιλελεύθερη δημοκρατία όπως τη γνωρίζαμε θα βρίσκεται στην εντατική. Ακόμα κι αν καταφέρει να τη σκαπουλάρει, οι βλάβες που θα έχει υποστεί θα είναι τόσο εκτεταμένες ώστε να μετατραπεί σε… κακοφτιαγμένο αντίγραφο.
Η ανθρώπινη ιστορία διδάσκει ότι οι κρίσεις αποκαλύπτουν τις πραγματικές προτεραιότητες αλλά και τον αξιακό κώδικα των κυβερνητών. Και αυτό που είδαμε να ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας από τότε που ο Covid-19 μπήκε στις ζωές μας είναι -άλλοτε απροκάλυπτα και άλλοτε συγκαλυμμένα- ότι οι ηγέτες επέλεξαν το μονοπάτι του αυταρχισμού από τη λεωφόρο της συναίνεσης.
Οι απροκάλυπτα αυταρχικές μέθοδοι του Τραμπ, του Μπολσονάρο, του Μόντι και του Σι Τζινπίνγκ αλλά και οι -με δημοκρατική επίφαση- επιλογές που έκαναν οι ηγέτες των μεγάλων ευρωπαϊκών δημοκρατιών είχαν κοινό παρονομαστή την ενίσχυση των ελίτ με τη λεηλασία των ευάλωτων και της μεσαίας τάξης.
Για να εφαρμόσουν τις πολιτικές αυτές επέλεξαν να αγνοήσουν το παράδειγμα του Περικλή, ο οποίος σε δύσκολους για την Αθήνα καιρούς προσπάθησε να εξασφαλίσει την αποδοχή των Αθηναίων. Εκριναν ότι η επιβολή και η καταστολή είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να επιβάλλουν το δίκαιο των ισχυρών και αδιαφόρησαν για την πρωτοφανή έκρηξη της ανισότητας που θα σημαδέψει τον πλανήτη μετά την πανδημία εξαιτίας των επιλογών αυτών. Ετσι σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο φοβούνται το μέλλον και αναρωτιούνται εάν οι ηγέτες τους λαμβάνουν μέτρα έχοντας κατά νου το κοινό καλό.
Πριν ξεσπάσει η πανδημία, ο αυταρχισμός εξαπλωνόταν και η δημοκρατία δεχόταν αλλεπάλληλα πλήγματα από τις επιλογές αυτών που εκλέχτηκαν για να την προστατεύσουν. Η φονική ισχύς του κορονοϊού όμως αφαίρεσε τα προσχήματα και αποκάλυψε τις πραγματικές επιδιώξεις τους.
Ο Τραμπ, ο Μπολσονάρο, ο Μόντι και οι ομοϊδεάτες τους επέβαλαν τις αποφάσεις τους ακόμα και με τη βία. Οι ηγέτες της «δημοκρατικής» Ε.Ε. με το προσωπείο της αλληλεγγύης, της ευαισθησίας και της κατανόησης έβαλαν στο ζύγι τον ανθρωπισμό, την πείνα, την ανεργία και την αλληλεγγύη και τους έβαλαν… τόκο. Και οι μεν και οι δε εκμεταλλεύτηκαν την πανδημία για να βοηθήσουν τους «φίλους» αξιοποιώντας όλο το κρατικό οπλοστάσιο. Η εκτελεστική εξουσία απέκτησε πρωτόγνωρα προνόμια και αδιανόητες εξουσίες.
Ο «Μεγάλος Αδελφός» μετατράπηκε σε «κανονικότητα», παρέχοντας τη δυνατότητα στο κράτος, στις τράπεζες και στις πολυεθνικές να γίνουν οι ηδονοβλεψίες της ατομικότητας. Οτιδήποτε ενοχλητικό χαρακτηρίστηκε εχθρός, με πιο επικίνδυνο οτιδήποτε είχε είτε ως ρίζα τη λέξη… κοινωνία. Κοινωνικά κινήματα, κοινωνική ασφάλιση, κοινωνική αλληλεγγύη, κοινωνικότητα, κοινωνική συνείδηση, κοινωνικά δικαιώματα… Οι έννοιες αυτές στα μυαλά των κυβερνητών της εποχής της πανδημίας έπρεπε να εξαφανιστούν και να αντικατασταθούν με λέξεις και έννοιες οι οποίες σχετίζονταν ή προέρχονταν από τη λέξη… ατομικός. Ατομικότητα, ατομικισμός, άτομο, αυτοσκοπός…
Στο νέο δόγμα διακυβέρνησης το κράτος έπαψε να είναι ο υπερασπιστής των κοινωνικών αγαθών και των ατομικών δικαιωμάτων. Οι πολιτικές ενίσχυσης και στήριξης έπαψαν να έχουν τα οριζόντια χαρακτηριστικά του new deal. Το δικαίωμα στην εργασία χωρίς διαχωρισμούς και εξαιρέσεις μετατράπηκε σε προαίρεση.
Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων πετάχτηκε στα σκουπίδια. Οι «άρχοντες» προώθησαν εξατομικευμένες πολιτικές που βασίζονταν σε διαχωρισμούς και διακρίσεις και δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν την κρατική βία για να τις επιβάλουν.
Ετσι, με αυτόν τον σιωπηλό, παρελκυστικό και ύπουλο τρόπο μετέτρεψαν την εποχή της πανδημίας σε εποχή των θεσμοθετημένων διαχωρισμών και αξιολογήσεων. Μεμονωμένοι άνθρωποι και λαοί ολόκληροι ταξινομήθηκαν και διαχωρίστηκαν σε δικαιούχους και «αόρατους», νοικοκύρηδες και ακαμάτηδες, περιούσιους και απόκληρους, ασφαλείς και επίφοβους… Ταυτόχρονα ανέδειξαν την οικονομία σε υπέρτερη αξία -πιο σημαντική και από την ανθρώπινη ζωή- και ποινικοποίησαν τη διαφωνία. Αλήθεια πόσο απέχουν οι θεωρίες περί… Ακροαριστεράς του Τραμπ από τη λογοκρισία α λα ελληνικά;
Σήμερα θα πρέπει να είναι κανείς τυφλός για να μη βλέπει ότι η πανδημία με τους διαχωρισμούς που έφερε και τον αυταρχισμό που τους ακολουθεί μπορεί να καταλήξει σε απόλυτη δοκιμασία της δημοκρατίας. Πλέον το ζητούμενο δεν είναι το εμβόλιο και η θεραπεία, αλλά πόση δημοκρατία θα έχει απομείνει όταν ο κορονοϊός και η πανδημία μετατραπούν σε Ιστορία.
* δημοσιογράφος, συγγραφέας
