ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΟΤΑ

 Του Γιάννη Τσούτσια

Οι συνέπειες από τη συντελούμενη διάλυση του θεσμού θα είναι σκληρές για την καθημερινότητα των πολιτών.

Στις αρχές της εβδομάδας υπογράφηκαν οι αποφάσεις για τους όρους εφαρμογής της «οικονομικής εποπτείας» στους δήμους.

Με άλλα λόγια, με το διαρκές πρόσχημα της οικονομικής εξυγίανσης, ξεκινά η εφαρμογή του υπο-μνημονίου της Αυτοδιοίκησης, για να διασφαλιστεί το γνωστό θεραπευτικό αποτέλεσμα του στραγγαλισμού της. Οι δεσμεύσεις αυτές εντάσσονται στα μέτρα που προωθήθηκαν άρον-άρον (με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου) για να πάρουμε τη δόση, ενόψει του Eurogroup της 20ής Νοεμβρίου. Έτσι, εγκαθιδρύεται στο υπουργείο Εσωτερικών «Παρατηρητήριο Οικονομικής Αυτοτέλειας των ΟΤΑ», με σκοπό τον έλεγχο της εκτέλεσης του προϋπολογισμού των Δήμων, ώστε «να αξιολογούνται οι προβλέψεις εσόδων και να διατυπώνονται τροποποιήσεις όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο».

Μεταξύ άλλων, τέθηκε ως απαίτηση η ύπαρξη ισοσκελισμένων προϋπολογισμών, ενώ σε περίπτωση απόκλισης άνω του 10%, οι δήμοι θα υποχρεούνται σε περικοπές δαπανών εντός 15 ημερών. Αν η απόκλιση συνεχιστεί επί εξάμηνο, τότε θα υπάγονται σε καθεστώς επιτροπείας, δηλαδή δεν θα μπορούν να προβαίνουν σε προσλήψεις (καθαριότητα, παιδικοί σταθμοί κ.ά.), θα υποχρεούνται σε μετατάξεις προσωπικού και σε περιορισμό των δαπανών τους στα απολύτως ανελαστικά έξοδα (μισθοδοσία, εξυπηρέτηση δανείων). Για τα υπόλοιπα, θα πρέπει να αναζητήσουν οι ίδιοι έσοδα, επιβάλλοντας στους δημότες φόρους, τέλη και εισφορές, μέχρι να «εξυγιανθούν». (Οι δήμοι θα μπορούν να αυξάνουν τα Τέλη Ακίνητης Περιουσίας και τα τέλη επί των ακαθαρίστων εσόδων των επιχειρήσεων). Η έννοια της «ανταποδοτικότητας» θα αναδειχθεί έτσι, στον απόλυτο ρυθμιστικό παράγοντα των δημοτικών πολιτικών. Ό,τι δεν είναι ανταποδοτικό δεν θα θεωρείται νόμιμο, ούτε «δικαίωμα», ενώ ό,τι είναι (δηλαδή τα πάντα) θα το πληρώνουν οι δημότες. Μ’ ένα σμπάρο, δυο τρυγόνια. Μάλιστα, για την απαρέγκλιτη διασφάλιση του σχεδίου, ορίζονται και ποινικές ευθύνες στους δημάρχους, ώστε οι πάντες να συμμορφωθούν στην ίδια πολιτική.

Την ίδια ώρα, όπως ρητά ορίζει ο «Καλλικράτης», οι δήμοι θα κληθούν από την 1η Ιανουαρίου να ασκήσουν 200 νέες αρμοδιότητες (για τις οποίες απαιτούνται όχι μόνον πρόσθετοι πόροι, αλλά και το ανάλογο προσωπικό), σε συνθήκες πρόσθετων περικοπών ύψους 1,7 δισ., σύμφωνα με τα στοιχεία του Προϋπολογισμού. «Αν οι νόμοι δεν εφαρμοστούν και δεν αλλάξουν τα αναγραφόμενα ποσά στον Κρατικό Προϋπολογισμό, οι δήμοι θα οδηγηθούν σε ολική κατάρρευση», διαπιστώνει τώρα η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας, ενώ κάνει και ειδική αναφορά και στην αντισυνταγματικότητα του Παρατηρητηρίου, αφού κατά το Σύνταγμα οι ΟΤΑ είναι οι αποκλειστικά υπεύθυνοι για τις τοπικές υποθέσεις.

Ενσωμάτωση στις προτεραιότητες του συστημισμού

Η αλήθεια είναι ότι η κοινή γνώμη, προς το παρόν, ελάχιστα ενδιαφέρεται για την κατάσταση στην Αυτοδιοίκηση. Όσα συμβαίνουν εκεί μοιάζουν «εκ του περισσού», μέσα στον ανηλεή βομβαρδισμό των μέτρων και μονάχα οι εργαζόμενοι στους δήμους πασχίζουν να αναδείξουν το πρόβλημα. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, λόγω της μεθοδευμένης δυσφήμησης της Αυτοδιοίκησης, τα μέτρα μοιάζουν και δικαιολογημένα. Όμως στην πραγματικότητα, οι συνέπειες από τη συντελούμενη διάλυση του θεσμού θα είναι σημαντικές για την καθημερινότητα των πολιτών και αυτό θα αποκαλυφθεί με σκληρό τρόπο στο αμέσως επόμενο διάστημα. Επί της ουσίας, το κεντρικό κράτος εξάγει την κρίση και την ανεπάρκειά του σε βάρος περιφερειακών θεσμών (Υγεία, Παιδεία, Αυτοδιοίκηση κ.ά.). Ακολουθεί μια τακτική εκτόνωσης και μεταφοράς των πιέσεων, επιχειρώντας να παραμείνει αλώβητος ο τροϊκανός άξονας. Οι δήμαρχοι, όπως και όλοι οι άλλοι, ας λύσουν τώρα τα προβλήματα όπως μπορούν. Βεβαίως και η Αυτοδιοίκηση από την πλευρά της, όταν χρειάστηκε να πάρει θέση, σιώπησε και συνέργησε στις εξελίξεις που καθόρισαν την πορεία της χώρας. Τα στελέχη της, στη συντριπτική τους πλειοψηφία κομματάνθρωποι της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ που έρχονται από το μακρινό 2010, μόλις τώρα αντιλαμβάνονται ότι θα κληθούν να λειτουργήσουν ως αλεξικέραυνα απέναντι στις εκρηκτικές αντιφάσεις που θα διαμορφωθούν.

Είναι γνωστό ότι σε περιόδους πολιτικής αστάθειας και ρευστότητας οι μηχανισμοί εξουσίας προνοούν να ελέγξουν τις εξελίξεις. Η Αυτοδιοίκηση, για πολλούς λόγους, αποτελεί κεντρικό στοιχείο του πολιτικού συστήματος. Συχνά όμως αποτελεί και εμπόδιο στον έλεγχο που θέλουν να ασκούν οι κεντρικοί μηχανισμοί. Σήμερα, όχι μόνον ενσωματώνεται στις προτεραιότητες του συστημισμού, χάνοντας κάθε στοιχείο αυτονομίας, αλλά μετατρέπεται και σε εγκαταλειμμένη, απονευρωμένη διοικητική βαθμίδα – θύμα και άλλοθι του κεντρικού κράτους. Η έννοια του αυτοδιοίκητου αναιρείται. Όχι μόνον ως έκφραση του «τοπικού» αλλά και ως διαφορετικής φύσης πηγή εξουσίας. Το νέο τροϊκανό κράτος που προετοίμασε ο «Καλλικράτης» θα είναι ένα αυτοματοποιημένο μόρφωμα εξωθεσμικών αντιπροσώπων. Χώρος για ανεξέλεγκτες καταστάσεις και ανοχή σε φαινόμενα ανταρσίας δεν θα υπάρχει.

Οι δήμοι, υπονομευμένοι ως αυτενεργούμενες τοπικές κοινότητες, χάνουν τώρα και κάθε θεσμικό περιθώριο δράσης. Διορισμένοι αξιωματούχοι, οπλισμένοι με εξουσίες αμφίβολης συνταγματικότητας, θα αναλάβουν τον έλεγχό τους και θα επιβάλλουν τις πολιτικές. Η πλειοψηφία των δημάρχων του συστημισμού και ένα μέρος του τοπικού παραγοντισμού θα προσαρμοστεί σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αποκτήσει ρόλο.

Η ευκαιρία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Όμως η πραγματικότητα έχει πάντα δύο πλευρές. Παρά τα προβλήματά της, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, ως θεσμός ένταξης, μπορεί να λειτουργήσει πρωτοποριακά, καθώς συστατικά ευνοεί την ανάπτυξη πρωτόβουλων δράσεων. Στο βαθμό που η νέα φάση διαμορφώνεται ασφυκτική, οι δήμαρχοι θα κληθούν να αναζητήσουν άλλους δρόμους ύπαρξης, προσανατολισμένους σε μια νέα έννοια του συλλογικού, που για να υπάρξει, οφείλει να ανασυσταθεί στο έδαφος των αξιών. Σε τελευταία ανάλυση ή θα ασκήσουν πολιτικές αλληλεγγύης ως φορείς οργάνωσης του λαού (δηλαδή, φορείς μιας νέας κοινωνικοποίησης, με πρωτοβάθμια διακλάδωση και με δυνατότητες ανεξάρτητης συσπείρωσης απέναντι στην εξουσία) ή -στην καλύτερη περίπτωση- θα καταλήξουν τοπικοί χρηματοδότες μιας κοινωνίας ιδιωτών, που ενίοτε θα απαιτεί και την απροκάλυπτη στήριξή τους. Αυτά αφορούν και τις αριστερές πρωτοβουλίες, που από την πλευρά τους οφείλουν να υπερβούν τα όρια της αντιμνημονιακής καταγγελίας.

Ήδη, οι πρωτοβουλίες αλληλεγγύης και αυτοοργάνωσης εξαπλώνονται σ’ ολόκληρη τη χώρα, με ή χωρίς τη συμμετοχή των δημοτικών διοικήσεων. Γιατί, τελικά, «δημο-κρατία» σημαίνει «η εξουσία στο δήμο». Άραγε το γνωρίζουν αυτό οι τροϊκανοί;