ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ;*

Συντάκτης: 

Τζακ Ράσμους**

Ο φετινός Αύγουστος σηματοδότησε το «τέλος» του τρίτου προγράμματος διάσωσης της Ελλάδας, διάρκειας από το 2015 έως το 2018. Εάν επρόκειτο να πιστέψουμε τον ευρωπαϊκό και τον αμερικανικό Τύπο, η Ελλάδα έχει τώρα ανακάμψει και βγαίνει από τα προγράμματα διάσωσης και τη σχεδόν δεκαετή κρίση χρέους, μαζί με την ύφεση που αυτή προκάλεσε. Ομως αυτό το συμπέρασμα δεν θα μπορούσε να βρίσκεται μακρύτερα από την αλήθεια.

Η Ελλάδα απλώς τώρα αντάλλαξε τη μια ομάδα δανειστών με μια άλλη. Στην πρώτη διάσωση, το 2010, ήταν κυρίως οι ιδιωτικές τράπεζες της Ευρώπης στις οποίες ήταν υπερχρεωμένη.

Στη δεύτερη διάσωση, οι πανευρωπαϊκοί κρατικοί θεσμοί (που ορισμένες φορές αποκαλούνταν τρόικα – δηλαδή Κομισιόν, ΕΚΤ και ΔΝΤ) μπήκαν στο παιχνίδι και προσέφεραν δάνεια στην Ελλάδα για να αποπληρώσει τους ιδιώτες δανειστές της.

Στην πραγματικότητα, τα λεφτά δεν πήγαν ποτέ στην Ελλάδα. Η τρόικα αποπλήρωνε τους ιδιώτες δανειστές και ουσιαστικά μετέφερε το χρέος στους ισολογισμούς της, ενώ στη συνέχεια έστελνε τον λογαριασμό στην Ελλάδα. Η τελευταία έπρεπε να πληρώνει ακόμα περισσότερα, αυτή τη φορά στην τρόικα.

Στη συνέχεια η τρόικα με τη σειρά της πλήρωνε τις ευρωπαϊκές τράπεζες. (Μελέτες γερμανικού ινστιτούτου δείχνουν ότι το 95% όλων των πληρωμών για το χρέος από την Ελλάδα στην τρόικα στην πραγματικότητα αναδιανέμονταν από την τρόικα στις βορειοευρωπαϊκές τράπεζες).

Η τρόικα λειτούργησε έτσι ως ένας «ενδιάμεσος» φοροσυλλέκτης για τους Ευρωπαίους τραπεζίτες στη δεύτερη διάσωση του 2012.

Η διπλή ύφεση της περιόδου 2011-13 αύξησε το ελληνικό χρέος ακόμα περισσότερο, απαιτώντας περισσότερα δάνεια στη διάρκεια της περιόδου 2015-18, προκειμένου να αποπληρωθεί το χρέος προς την τρόικα το οποίο υπήρχε από το 2012-15 (και το οποίο είχε ληφθεί για την αποπληρωμή του χρέους προς τους ιδιώτες το 2010).

Ετσι, η Ελλάδα χρεώθηκε περαιτέρω, προκειμένου να χρηματοδοτήσει και να αποπληρώσει τα παλιά της χρέη. Κάθε φορά γινόταν μια νέα συμφωνία για το χρέος, το οποίο στην πραγματικότητα μετακυλιόταν και, ταυτόχρονα, ακόμα ένα μέρος προσετίθετο στο ήδη συσσωρευμένο. Είτε πληρωνόταν μέσω της τρόικας είτε άμεσα (στους ιδιώτες), οι πληρωμές κατέληγαν πάντα στις ιδιωτικές βορειοευρωπαϊκές τράπεζες και κυρίως τις γερμανικές.

Σήμερα, εν έτει 2018, το αφήγημα του Τύπου είναι ότι η Ελλάδα αναδύεται απ’ όλο αυτό, ικανή να βγει στις «ιδιωτικές αγορές», προκειμένου να συσσωρεύσει νέο ιδιωτικό χρέος για να αποπληρώσει το παλιό χρέος προς την τρόικα. Ομως αυτό δεν ισχύει.

Το μόνο που άλλαξε είναι ότι η Ελλάδα μπορεί τώρα να δανειστεί (δηλαδή να δημιουργήσει περισσότερο χρέος) ακόμα μια φορά από τους ιδιώτες επενδυτές, όπως έκανε πριν από το 2012.

Αυτή τη φορά θα δανειστεί από τον ιδιωτικό τομέα (τράπεζες, κερδοσκόπους ομολόγων, hedge funds και άλλους αρπακτικούς καπιταλιστές), για να αποπληρώσει το χρέος προς την τρόικα.

Πώς πληρώνει η Ελλάδα τους τόκους για το χρέος; Από τη λιτότητα που έχει επιβληθεί στους πολίτες της, ιδιαίτερα τους μισθωτούς, τους μικρούς επιχειρηματίες, τους συνταξιούχους, τους άνεργους και τους φτωχούς.

Το ελληνικό κράτος και η Τράπεζα της Ελλάδος (ένα απλό παράρτημα της ΕΚΤ εντός του συστήματος του ευρώ) συλλέγουν το πλεόνασμα που πέτυχε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ (από φορολογικές αυξήσεις, περικοπές συντάξεων και μισθών, πώληση εθνικών βιομηχανιών κ.λπ., δηλαδή λιτότητα).

Τώρα η Ελλάδα μπορεί να συνεχίσει να πληρώνει την τρόικα και τους τραπεζίτες έμμεσα, ενώ ταυτόχρονα δανείζεται εκ νέου από τους ιδιώτες επενδυτές και τους πληρώνει τόκους για το νέο χρέος.

Τίποτα δεν αλλάζει για τα μέτρα λιτότητας. Η λιτότητα παραμένει. Η ανεργία στην Ελλάδα παραμένει σε επίπεδα ύφεσης, στο 19,5%. Η απασχόληση βρίσκεται 17,5% κάτω από τα επίπεδα προ ύφεσης.

Οι μισθοί συνεχίζουν να λιμνάζουν: οι μισθοί των ειδικευμένων εργατών έχουν περικοπεί κατά 35% και των ανειδίκευτων 31%, ενώ οι κατώτατοι μισθοί έχουν μειωθεί κατά 22%. Οι συντάξεις συνεχίζουν να περικόπτονται και το συνταξιοδοτικό όριο έχει αυξηθεί κατά δέκα χρόνια. Αύξηση των φόρων έχει συσσωρευτεί για τους εργαζόμενους και τους μικρούς επιχειρηματίες.

Εχουμε ακόμα λιτότητα με άλλο όνομα. Και το αποκαλούν αυτό ανάκαμψη!

Δηλαδή η μόνη αλλαγή αφορά το ποιος θα μαζεύει τους τόκους; Η τρόικα; Οι νέοι ιδιώτες επενδυτές; Και οι δύο; Η απάντηση είναι «και οι δύο».

Η τρόικα μετακινείται προς το περιθώριο και αφήνει για ακόμα μια φορά τα αρπακτικά-ιδιώτες επενδυτές να έρθουν στο προσκήνιο και να δανείσουν χρήματα στην Ελλάδα (προκειμένου να αποπληρωθούν η τρόικα και οι ευρωπαϊκές της τράπεζες), ενώ τα αρπακτικά για ακόμα μία φορά χρεώνουν ακόμα περισσότερους τόκους, οι οποίοι προστίθενται στο βουνό του χρέους, την επιμήκυνση της αποπληρωμής του οποίου θα κάνουν για την Ελλάδα.

Στο βιβλίο μου «Looting Greece: A New Financial Imperialism Emerges» («Λεηλατώντας την Ελλάδα: ένας νέος οικονομικός ιμπεριαλισμός αναδύεται»), το οποίο εκδόθηκε το 2016 από τις εκδόσεις Clarity, περιέγραψα αυτή τη νέα μορφή εκμετάλλευσης που οργανώνεται σε διακρατικό επίπεδο και στην οποία κρατικοί θεσμοί και μηχανισμοί παίζουν τώρα -στον 21ο αιώνα- έναν αυξανόμενα άμεσο ρόλο στην απόσπαση υπεραξίας από τους εργάτες και τους μικρούς επιχειρηματίες, προς όφελος των μεγάλων καπιταλιστικών τραπεζών.

Πρόκειται για μορφή ιμπεριαλισμού διαφορετικού από εκείνον προ του 20ού αιώνα (ο οποίος περιγράφεται από τον Χόμπσον) και από τις ερμηνείες των αρχών του 20ού αιώνα (οι οποίες έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τον Λένιν και τον Χίλφερντινγκ).

(Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, αναλύεται η ιστορική εξέλιξη του ιμπεριαλισμού από τον 19ο έως τον 21ο αιώνα. Η Ελλάδα αποτελεί το μικροσκοπικό παράδειγμα του ιμπεριαλισμού του 21ου αιώνα. Οσοι ενδιαφέρονται γι’ αυτήν την ευρύτερη ανάλυση, μπορούν να διαβάσουν το σχετικό καταληκτικό κεφάλαιο του βιβλίου στο διαδίκτυο.)

*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στις 24 Αυγούστου στην ηλεκτρονική σελίδα Znet

**Διδάσκει Πολιτική Οικονομία στο St. Marys College της Καλιφόρνιας και είναι οικονομικός σύμβουλος του Πράσινου Κόμματος των ΗΠΑ. Εχει την εβδομαδιαία ραδιοφωνική εκπομπή «Εναλλακτικές προσεγγίσεις» και αρθρογραφεί τακτικά στα ριζοσπαστικά περιοδικά Counterpunch, Z Magazine, αλλά και για το λατινοαμερικανικό κανάλι teleSUR TV.