ΤΑ ΧΑΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ
ΝΑΤΑΣΑ ΠΟΛΟΝΥ
Το σχολείο λοιπόν κατασκευάζει νέους εκπαιδευμένους να ψάλλουν το ίδιο τροπάρι που τους έμαθαν στην αγωγή του πολίτη για την ανεκτικότητα, σίγουρα πολύ «ανοιχτούς» προς τον σύγχρονο κόσμο ‑ δηλαδή εντελώς υποταγμένους στα ταμπού και τις προκαταλήψεις της εποχής τους – αλλά στο έλεος του χειρότερου δυνατού σκοταδισμού, γιατί η κοινή λογική και η ακρίβεια έχουν ηττηθεί.
Η λατρεία της βραχυπρόθεσμης αποδοτικότητας, σε συνδυασμό με μια καθαρή περιφρόνηση για ό,τι δεν έχει πρόσφατη ημερομηνία, παντρεύει τους ιδεολόγους της αμνησιακής προόδου με τους απαίδευτους μάνατζερ. Αυτός ο θεσμός, που κάποτε έφερε τις ελπίδες χειραφέτησης και ελευθερίας ενός ολόκληρου έθνους, είναι τώρα συνυπεύθυνος για τις αποτυχίες της κοινωνίας που ήθελε να αλλάξει, συνυπεύθυνος για την υποταγή στην τρέχουσα κατάσταση και την αναπαραγωγή της κοινωνικής ανισότητας.
Δεν τίθεται ζήτημα να γυρίσουμε πίσω στο παρελθόν. Οι ουμανιστές που διακήρυσσαν το σεβασμό τους προς τη γνώση της αρχαιότητας δεν ζητούσαν την επαναφορά της αθηναϊκής δημοκρατίας ή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ήθελαν να θεμελιώσουν το μέλλον. Και να το θεμελιώσουν πάνω στην πλούσια και πλήρη γνώση του παρελθόντος.
Το να σκεφτούμε μια αληθινά ανθρώπινη κοινωνία απαιτεί να στοχαστούμε τις συνθήκες με τις οποίες οι άνθρωποι μπορούν να συνδεθούν μεταξύ τους, στον κάθετο άξονα των γενιών και στον οριζόντιο μιας πολιτικής κοινότητας. Στον Πρωταγόρα του Πλάτωνα βρίσκεται ένας μύθος, που, όπως όλοι οι παλιοί μύθοι που επέζησαν στους αιώνες, μπορεί να μας διαφωτίσει. Λέει ότι στην αρχή του κόσμου, ενώ οι άνθρωποι είχαν λάβει τη φωτιά και την τεχνική από τον Προμηθέα, ενώ κατείχαν το λόγο, τη γλώσσα και τη λογική, δεν μπορούσαν να ζήσουν σαν άνθρωποι. Είτε εξοντώνονταν από τα ζώα ή συγκεντρώνονταν σε πόλεις, αλλά εκεί αλληλοσκοτώνονταν. Ο Δίας τους έβγαλε από αυτή την κατάσταση δίνοντάς τους την Αιδώ και τη Δίκη, αχώριστες μεταξύ τους, αφού η μία δημιουργούσε το σεβασμό για την άλλη. Η Αιδώς, η αξιοπρέπεια, που μεταφράζεται και ως σεμνότητα, ντροπή ή τιμή ανάλογα με την περίσταση, είναι μια χαμένη αρετή, γιατί είναι αρετή συλλογική, που προκύπτει από τη ζωή σε κοινωνία. Η Αιδώς είναι η ενστικτώδης αίσθηση για το τι πρέπει να κάνουμε ώστε να φανούμε αντάξιοι του βλέμματος του άλλου. Είναι η ιδέα ότι ο άνθρωπος τρέφεται και από το συλλογικό, το οποίο δεν τον αλλοιώνει, αλλά στερεώνει την ύπαρξή του. Η ιδέα ότι κάθε ανθρώπινη ομάδα υφίσταται μόνο αν λάβει υπόψη της και αναγνωρίσει συνειδητά το χρέος μας προς αυτή τη συλλογικότητα, προς αυτούς που μας περιβάλλουν, αυτούς που υπήρξαν πριν από εμάς και αυτούς που θα έρθουν μετά. Απίθανα αντιδραστικό. Αλλά και απαραίτητο για τη ζωή σε κοινωνία, για κάθε αξιοπρεπή και δημιουργική ανθρώπινη ζωή.
Το να επαναφέρουμε στη μόδα της εποχής μας αυτή την αρχαία αρετή, την αιδώ, να την ξανασκεφτούμε σε έναν σύγχρονο κόσμο που αναγνωρίζει την ιστορία και τις ρίζες του, θα μπορούσε να είναι το πρόγραμμα ενός νέου ανθρωπισμού: μια πρόκληση για τον αιώνα που ξεκινά, για το παρόν των γενιών μας και για εκείνες που θα ακολουθήσουν.
Μετάφραση: Ξένια Σκούρα
Natacha Polony, Τα χαμένα παιδιά μας, εκδ. «Πόλις», Αθήνα 2006.
Ανθολόγος: Λουκάς Αξελός