Γιάννης Μακριδάκης: Να αποδομήσουμε το σύστημα
“Πιστεύω στον θεό διότι τον βλέπω κάθε μέρα” λέει. Μη φανταστείτε έναν θρησκευόμενο που ξημεροβραδιάζεται στις εκκλησίες. “Μπορείς να τον δεις σε μια κίνηση ενός φυτού, στη ματιά ενός ζώου” εξηγεί.
Αποτραβηγμένος στη Βολισσό, ένα μικρό χωριό στη Βορειοδυτική Χίο, αλλά όχι απών από την εποχή του, γράφει τα βιβλία του, καλλιεργεί το χωράφι του, ζει χωρίς τη διαμεσολάβηση του χρήματος, προσαρμόζει την καθημερινότητά του στους ημερήσιους και ετήσιους κύκλους της φύσης και επιμένει να κρατά κρεμασμένη στο μπαλκόνι του μια κόκκινη σημαία. “Συμβολίζει τη νίκη του ανθρώπου επί του ατόμου… Τη διαρκή επανάσταση που βρίσκεται σε εξέλιξη στην κοινωνία μας εδώ και τρία χρόνια και οδηγεί στην αλλαγή της πορείας”.
Ο Χιώτης συγγραφέας Γιάννης Μακριδάκης δεν μπορεί να φανταστεί τον άνθρωπο ξεκομμένο από το οικοσύστημα. Η αποανάπτυξη γι’ αυτόν δεν είναι ένα λήμμα στο λεξικό, αλλά το μοντέλο με το οποίο επέλεξε να ζήσει. Μιλά ήρεμα όταν προτείνει “να αποδομήσουμε το σύστημα που έχουμε φτιάξει και μας έχει φέρει προ του αδιεξόδου, να ορίσουμε εκ νέου το αξιακό μας σύστημα, τις έννοιες όλες”. Εξίσου ήρεμα διευκρινίζει “Τα βιβλία μου είναι πολιτικά” όταν επισημαίνουμε ότι κάποιοι τα θεωρούν παλαιϊκά. Και εξηγεί “Παίρνω την αυθεντική γλώσσα και, κυρίως, την ατμόσφαιρα του τόπου που ζω και μέσα απ’ αυτή κοιτώ τον κόσμο γύρω μου σήμερα”. Αυτή η γλώσσα, αυτή η ατμόσφαιρα διαπνέει και το τελευταίο του βιβλίο “Του θεού το μάτι” (εκδ. Εστία) που έδωσε την αφορμή για την κουβέντα μας, λίγο πριν επιστρέψει στη Βολισσό από την πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθήνα.
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Ποιος είναι ο θεός και ποιο το μάτι του;
Ο θεός είναι παντού. Είναι οι δυνάμεις και οι δυναμικές του δημιουργικού χάους που ορίζουν το οικοσύστημα και το βαστούν σε ισορροπία, οπότε μπορείς να τον δεις στην πιο μικρή του έκφανση, σε μια κίνηση ενός φυτού, στη ματιά ενός ζώου. Στο βιβλίο “Του θεού το μάτι” ονομάζονται αλληγορικά τα πετούμενα, τα πουλιά που είναι η συνείδησή μας, αφού πετούν από πάνω μας και μας παρατηρούν, γνωρίζουν την κάθε μας κίνηση.
* Πιστεύετε στον θεό;
Πιστεύω, διότι τον βλέπω κάθε μέρα.
* Τη συνείδησή μας θεωρείτε ότι την ξεχάσαμε τα τελευταία χρόνια;
Την ανθρώπινη υπόστασή μας ξεχάσαμε, καθώς και οτιδήποτε φυσικό. Είμαστε πλανεμένοι. Έχουμε παραμελήσει τον άνθρωπο και έχουμε αφιερωθεί στο άτομο, στην υπόσταση του ιδιώτη καταναλωτή, που ζει αποξενωμένος από το φυσικό του περίβλημα, μέσα σε τεχνητά περιβάλλοντα, μακριά από το αυθύπαρκτο οικοσύστημα και εντός ενός τεχνητού συστήματος, έχουμε χάσει την επαφή μας με τους φυσικούς πόρους, μας έχει καλλιεργηθεί η μη ευθύνη για οτιδήποτε δεν ορίζεται ως ατομική μας ιδιοκτησία, οπότε ζούμε πλανεμένοι με την ιδέα ότι το σύστημά μας είναι το παν και ότι το χρήμα είναι φυσικός πόρος και μάλιστα ο μοναδικός.
* Αυτό που προτείνετε, και μέσα από την ίδια σας τη ζωή και στάση, είναι να επαναφέρουμε στο προσκήνιο τα ανθρώπινα μεγέθη. Προτείνετε επιπλέον να αρνηθούμε τον κόσμο έτσι όπως τον ξέρουμε ώς σήμερα;
Ένα από τα χαρακτηριστικά του κόσμου όπως τον ξέρουμε σήμερα είναι ότι το 60% των ανθρώπων που ζουν στον πλανήτη καταναλώνει φυσικούς πόρους χωρίς να αναπληρώνει ούτε στο ελάχιστο κάποιους απ’ αυτούς. Αυτό είναι ένδειξη ότι βαδίζουμε προς το αδιέξοδο, με δεδομένο ότι ο πλανήτης είναι πεπερασμένος. Αυτό που προτείνω εγώ δεν είναι μια γενικευμένη επιστροφή στο παρελθόν. Το παρελθόν το θεωρώ εξίσου υπεύθυνο για το παρόν αδιέξοδο. Προτείνω μια τάση προς εξισορρόπηση, η οποία θα έρθει μέσα από την επαφή του καθενός μας με τους βασικούς φυσικούς πόρους που εξ’ ορισμού είναι αγαθά κοινοκτημοσύνης όλων των πλασμάτων. Και επίσης με την καλλιέργεια της προσωπικής ευθύνης για τη διαχείριση και την αναπλήρωσή τους. Τέλος, με την επαφή του ανθρώπου με την ανθρώπινή του υπόσταση και όχι μόνο με την ατομική, έτσι ώστε να στραφεί προς το να συμπεριφέρεται συνεργατικά και όχι ανταγωνιστικά στον συνάνθρωπό του.
Ο τρόπος για να επιτευχθούν όλα αυτά στηρίζεται σε τρεις συνιστώσες που ορίζονται ως φυσική ζωή, φυσική καλλιέργεια, φυσική διατροφή, διότι κάθε φυσικό πλάσμα, όπως ο άνθρωπος, μόνο φυσική ζωή μπορεί να ζήσει, αφού τον διέπουν οι νόμοι της φύσης. Ό,τι πάει να κάνει εκβιαστικά επί των φυσικών ρυθμών και νόμων γυρίζει στο πολλαπλάσιο ως συνέπεια στον ίδιο. Κι όταν λέμε στον ίδιο, εννοούμε την ανθρωπότητα, γιατί η ανθρωπότητα είναι ενιαίο σύνολο.
Επομένως ναι, προτείνω να αποδομήσουμε το σύστημα που έχουμε φτιάξει και μας έχει φέρει προ του αδιεξόδου, να ορίσουμε εκ νέου το αξιακό μας σύστημα, τις έννοιες όλες, την ανάπτυξη, τη λιτότητα, την κατανάλωση, την αναπλήρωση, τους φυσικούς πόρους και να πορευτούμε πιο κοντά στους νόμους με τους οποίους είμαστε φτιαγμένοι, να δρούμε με όσο το δυνατό μικρότερης κλίμακας επεμβάσεις πάνω στη Γη.
* Όλο αυτό προϋποθέτει και μια επαναπροσέγγιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αλλά και του τρόπου με τον οποίο δεχόμαστε και χρησιμοποιούμε τη γνώση.
Βεβαίως, γι’ αυτό θα πρότεινα όσοι έχουμε υποστεί τη συστημική εκπαίδευση να φοιτήσουμε κάποια διαστήματα σε σχολεία αποεκπαίδευσης και κυρίως τα παιδιά, όχι μόνο εμείς οι μεγάλοι, και να μιλήσουμε κατόπιν για μια παιδεία με άλλους όρους.
* Τι εννοείτε όταν λέτε αποεκπαίδευση. Δεν υπάρχει στο λεξικό ακόμα αυτή η λέξη.
Όπως υπάρχει ο όρος ανάπτυξη που περιγράφει μια φυσική διαδικασία εξέλιξης, αλλά το σύστημα τον αλλοίωσε και τον όρισε ως μεγέθυνση, γιγαντισμό και εν τέλη καταστροφή, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ο όρος αποανάπτυξη για να ισορροπήσει. Έτσι και σχετικά με την εκπαίδευση, επειδή ξέφυγε από τον ορισμό της παιδείας, της καλλιέργειας, της αισθητικής, της επαφής με κάθε τι φυσικό και ορίστηκε ως εκπαίδευση εξειδικευμένων ατόμων-γραναζιών του συστήματος, δημιουργείται πλέον η ανάγκη ενός νέου ορισμού, κατ’ αναλογία με την αποανάπτυξη, που είναι η αποεκπαίδευση. Η παιδεία, στα πρώτα της τουλάχιστον στάδια, να δίνεται δηλαδή βιωματικά και μέσα από την επαφή του νέου ανθρώπου με τον φυσικό του εαυτό και με το φυσικό του περιβάλλον.
* Και η γνώση που έχει κατακτηθεί, η τεχνολογία πώς εντάσσονται σ’ αυτό το σκηνικό;
Λόγω του απαράβατου νόμου της αρχής διατήρησης της ενέργειας στη γενικευμένη της μορφή, δεν κατακτάς κάτι χωρίς να χάσεις κάτι ανάλογο. Με άλλα λόγια, η κατάκτηση της γνώσης και της τεχνολογίας κόστισαν την απώλεια άλλων πολύτιμων γνώσεων και ανθρώπινων δεξιοτήτων που υπήρχαν στο παρελθόν, αλλά όχι τώρα. Παρ’ όλα αυτά, τη γνώση και την τεχνολογία που έχουμε στα χέρια μας σήμερα ένας τρόπος μόνο υπάρχει να την κάνουμε χρήσιμη για την ανθρωπότητα και για το οικοσύστημα στο σύνολό του, να την εντάξουμε σε ένα πλαίσιο αλλαγής πορείας, συνεργασίας με το οικοσύστημα και όχι κυριαρχικού ανταγωνισμού.
* Πώς αυτό το κινηματικό μοντέλο που έχετε κατά νου μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη;
Έχει αρχίσει ήδη να εφαρμόζεται από νέους ανθρώπους που φτιάχνουν άλλου είδους κοινότητες, μικρότερης κλίμακας και κοντά στις φυσικές αξίες και πόρους, κοντά στη γη και την παραγωγή και αυτό έρχεται ως συνέπεια του ότι η ανθρωπότητα, που ξεκίνησε από τις μικρές κοινότητες κι έχει φτάσει πλέον στις μητροπόλεις, βλέπει το αδιέξοδο εμπρός της και αποκτά αντισώματα, ανθρώπους δηλαδή που αποδομούν όλο αυτό το μοντέλο και πηγαίνουν σε ένα άλλο είδος κοινοτισμού, επιστρέφουν πάλι στις πρωτογενείς αξίες και υλικά, αλλά με σύγχρονους όρους.
* Ωστόσο, δεν μπορούν να το κάνουν όλοι αυτό.
Το θέμα δεν είναι να το κάνουν όλοι, γιατί έτσι θα διαταραχθεί και πάλι η ισορροπία. Αν επιστρέψουμε όμως στις ανθρώπινες κλίμακες των κοινοτήτων, θα υπάρχει μεγαλύτερη ποιότητα ζωής παντού.
* Μέσα σ’ αυτό το μοντέλο η τέχνη, και εν προκειμένω η λογοτεχνία με την οποία ασχολείστε, ποια θέση κατέχει;
Η τέχνη είναι ένα μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων, απευθύνεται στην ανθρώπινη, όχι στην ατομική υπόσταση, οπότε είναι άρρηκτα δεμένη με τις ζωές των ανθρώπων και μπορεί να γίνει ένα σημαντικό εργαλείο για τον εξανθρωπισμό των ατόμων. Έχει μεγάλη δύναμη η τέχνη.
* Εσείς γιατί γράφετε;
Είναι ανάγκη εσωτερική, λειτουργεί ευεργετικά πάνω μου. Ευτυχώς, μου έρχονται και μηνύματα από αναγνώστες ότι λειτουργεί κάπως έτσι και σ’ αυτούς, οπότε υπάρχει πληρότητα και αρμονία, με την έννοια ότι υπάρχει ένας δίαυλος αμφίδρομης επικοινωνίας.
• Τα διαβάσματά σας πού περιστρέφονται;
• Δεν έχω σημαντικά, είμαι της βιωματικής προσέγγισης της ζωής. Και τη λογοτεχνία βιωματικά την προσεγγίζω. Με την ακοή, ας πούμε, την προφορική λογοτεχνία. Έχω αντιληφθεί ότι γύρω μας υπάρχουν πάρα πολλοί λογοτέχνες, οι οποίοι δεν θα γίνουν ποτέ συγγραφείς.
* Μιλάτε για την αποδόμηση του συστήματος, όμως κι εσείς χρησιμοποιείτε το σύστημα όταν απευθύνεστε σ’ έναν εκδοτικό οίκο που βγάζει τα βιβλία σας, τα οποία πωλούνται στα βιβλιοπωλεία, κάνετε παρουσιάσεις, παίρνετε μέρος δηλαδή στην αγορά και στους κανόνες της.
Σ’ αυτό το μεταβατικό στάδιο που βρισκόμαστε για την αλλαγή πορείας της ανθρωπότητας είναι ανέφικτο ακόμη να είσαι εξολοκλήρου εκτός συστήματος, αλλά είναι εφικτό αυτό που κάνω τη δεδομένη στιγμή, δηλαδή να μην έχω σχεδόν καμία επαφή με το χρήμα στην καθημερινότητά μου, πράγμα που σημαίνει ότι δεν καταναλώνω φυσικούς πόρους και δεν παράγω απορρίμματα. Η έκδοση ενός βιβλίου ή η διοργάνωση μιας εκδήλωσης είναι η εξαίρεση, δεν είναι ο κανόνας.
* Μπορείτε να μας περιγράψετε μια μέρα σας στη Βολισσό;
Ξυπνάω πριν την αυγή. Γράφω μέχρι τις 8.30-9.00 και μετά πηγαίνω στον Ροδώνα, στο χωράφι. Εκεί, ανάλογα με την εποχή, κάνω κάποιες μικροεπεμβάσεις στη γη, στη λογική της φυσικής καλλιέργειας. Τις περισσότερες ώρες απλώς παρατηρώ τη φυσική ανάπτυξη και βέβαια συλλέγω την τροφή της ημέρας μου. Το χωράφι μου αποτελεί μια πολυκαλλιέργεια που παίρνει μορφή και δίνει καρπούς μετά από αλλεπάλληλες σπορές. Έτσι, δεν χρειάζεται να χρησιμοποιώ χρήμα για να εξασφαλίσω την τροφή μου. Κάνω τις βόλτες μου στο βουνό ή στη θάλασσα και γενικώς προσαρμόζομαι ως πλάσμα στους ημερήσιους και ετήσιους κύκλους της φύσης.
* Στο καφενείο πηγαίνετε;
Όχι. Είναι περιβάλλοντα όξινα αυτά για μένα.
* Μοναξιά υπάρχει στη Βολισσό;
Μοναχικότητα υπάρχει και μοναξιά κάποιους μήνες του χειμώνα. Είναι όμως αναγκαία για να κυλήσει ο ετήσιος κύκλος, μιας και από την άνοιξη και μετά υπάρχει έντονη κινητικότητα και επισκέψεις.
* Την κρίση πώς τη βιώνετε στο χωριό;
Μόνο διαδικτυακά και όταν έρθει κάποιος λογαριασμός ηλεκτρικού ρεύματος. Πώς αλλιώς να βιώσει μια οικονομική κρίση κάποιος που ζει στο περιθώριο του συστήματος και στην καρδιά του οικοσυστήματος; Όσο λιγότερη η επαφή με το χρήμα, τόσο πιο υγιής η διαβίωση.
* Την κόκκινη σημαία γιατί τη βάλατε στο μπαλκόνι σας;
Συμβολίζει τη νίκη του ανθρώπου επί του ατόμου, τη νίκη των συναισθημάτων επί του νου, τη διαρκή επανάσταση που βρίσκεται σε εξέλιξη στην κοινωνία μας εδώ και τρία χρόνια και οδηγεί στην αλλαγή της πορείας, στη συνεργασία πλέον του ανθρώπου με το οικοσύστημα.
* Τα βιβλία σας κάποιοι τα θεωρούν παλαιϊκά, τι λέτε γι’ αυτό;
Τα βιβλία μου είναι πολιτικά. Είναι πολιτική λογοτεχνία. Θεωρώ το παρελθόν και την παράδοση συνυπεύθυνη για το αδιέξοδο που βιώνουμε σήμερα. Λάθος πάνω στο λάθος χτίστηκε ο σημερινός μας κόσμος και γι’ αυτό το μόνο που πρεσβεύω και κάνω είναι η χρήση παλαιών αγνών υλικών με σύγχρονη προσέγγιση και αντίληψη. Αυτό κάνω και στα βιβλία μου. Παίρνω την αυθεντική γλώσσα και, κυρίως, την ατμόσφαιρα του τόπου που ζω και μέσα απ’ αυτή κοιτώ τον κόσμο γύρω μου σήμερα.
* Σας ενοχλεί που λόγω των πολιτικοκοινωνικών απόψεών σας κάποιοι δηλώνουν ότι δεν πρόκειται να ξαναδιαβάσουν βιβλία σας;
Δεν με ενοχλεί τίποτε πια, έχω απόλυτη εμπιστοσύνη στο χάος.